Πέμπτη 30 Απριλίου 2015

Τα Απολυμαντήρια της Καλαμαριάς

«Αυτή ήταν η πρώτη όψις της Καλαμαριάς» : καταυλισμοί, αντίσκηνα, απολυμαντήριο, κλίβανοι. Τα κορίτσια θυσιάζουν τις μακριές πλεξίδες τους και τα ρούχα ρίχνονται στην πυρά. O φόβος των ντόπιων για την εξάπλωση των επιδημιών απομονώνει τους πρόσφυγες μέσα στους καταυλισμούς• γύρω-γύρω τοποθετούνται συρματοπλέγματα. Η καραντίνα του Κατιρλί. Η Θεσσαλονίκη μακριά• ίσως πιο μακριά κι απ’ τον τόπο που εγκατέλειψαν…(http://www.greek-language.gr/)
Την περίοδο 1922-1924 κατέφθασαν στη Θεσσαλονίκη πάνω από 270.000 πρόσφυγες από τον Καύκασο και την νότια Ρωσία, ειδικά από το Καρς. Οι περισσότεροι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία μεταφέρθηκαν με τα πλοία, και για τη μεγάλη πλειοψηφία αυτών, ο πρώτος τόπος αποβίβασης ήταν η Θεσσαλονίκη. Τις πρώτες μέρες, οι πρόσφυγες αποβιβάζονταν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και αναζητούσαν κατάλυμα στο κέντρο της πόλης, σε σπίτια, ξενοδοχεία, πλατείες, δρόμους, αγορές, εκκλησίες και άλλους δημόσιους χώρους. Σύντομα, στο λιμάνι και στο κέντρο έγινε το αδιαχώρητο, γεγονός που έκανε τις αρχές να επιλέξουν ως τόπο αποβίβασης την Καλαμαριά, όπου υπήρχε άφθονος ελεύθερος χώρος, στοιχειώδεις στεγαστικές υποδομές και επίσης στοιχειώδης υποδομή για την απολύμανση και απομόνωση των προσφύγων και την παρεμπόδιση της μετάδοσης ασθενειών στην πόλη. Το Δημόσιο Λοιμοκαθαρτήριο ή Απολυμαντήριο, ήταν ο πρώτος χώρος υποδοχής, μόλις κατέβαιναν οι πρόσφυγες από το καράβι. Το γεγονός πως εκείνη την εποχή ο τύφος βρισκόταν σε έξαρση, αποτέλεσε κίνητρο για τη μάζωξη όλων αυτών των κατοίκων στην περιοχή της Καλαμαριάς., όπου υπήρχε άφθονος ελεύθερος χώρος, στοιχειώδεις στεγαστικές υποδομές και επίσης στοιχειώδης υποδομή για την απολύμανση και απομόνωση των προσφύγων και την παρεμπόδιση της μετάδοσης ασθενειών στην πόλη. Το Δημόσιο Λοιμοκαθαρτήριο ή Απολυμαντήριο, ήταν ο πρώτος χώρος υποδοχής, μόλις κατέβαιναν οι πρόσφυγες από το καράβι. Το γεγονός πως εκείνη την εποχή ο τύφος βρισκόταν σε έξαρση, αποτέλεσε κίνητρο για τη μάζωξη όλων αυτών των κατοίκων στην περιοχή της Καλαμαριάς. Εκεί «καθάριζαν» τον κόσμο από τις αρρώστιες ώστε να μην μεταδοθούν και στους υπόλοιπους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα έλουζαν με μία πλάκα πράσινου σαπουνιού τα κεφάλια και το σώμα των προσφύγων και έπειτα τους κούρευαν ώστε να απαλλαχθούν από τις ψείρες. Έπειτα αφού απολύμαιναν τα ρούχα τους , τους τα επέστρεφαν, τις περισσότερες φορές είτε μισά είτε κουβάρια.
Έπειτα από τον «κλίβανο» οι πρόσφυγες έμεναν σε πρόχειρες σκηνές και σε θαλάμους που είχαν αφήσει τα συμμαχικά στρατεύματα, χωρίς θέρμανση ,τα οποία ήταν περιφραγμένα με ισχυρό συρματόπλεγμα και υπήρχαν και έξοδοι, στις οποίες υπήρχαν φυλάκια του στρατού, έτσι ώστε να διαφυλάξουν την μη είσοδο των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, για να προστατέψουν την πόλη από τον τύφο. Συνολικά, πέθαναν πάνω από 50.000 πρόσφυγες. Αιτίες θανάτου ήταν η ελονοσία (περίπου 50 θάνατοι ανά ημέρα) , η πείνα, ο τύφος, ποικίλες μολυσματικές ασθένειες , η πνευμονία αλλά κυρίως το κρύο και οι αντίξοες καιρικές συνθήκες .Αρκετοί από όσους κατάφεραν να επιβιώσουν επέλεξαν να εγκατασταθούν σε χωριά στο εσωτερικό της Μακεδονίας. Μέρος αυτών εγκαταστάθηκε στο συνοικισμό "κτηνοτροφικά" (κερσλίδικα). Η κατεδάφιση των κτιρίων των Απολυμαντηρίων έγινε το 1965. Από τότε μέχρι και σήμερα η περιοχή είναι τελείως διαφορετική. Στην μνήμη αυτού του θλιβερού ιστορικού αλλά σημαντικού πάραυτα γεγονότος ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης όρισε τη στάση Απολυμαντήρια στο συγκεκριμένο σημείο στη γραμμή 05:Νέα Κρήνη- Βενιζέλου.

Πηγές:
Κώστας Φωτιάδης ιστορικός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Δ. Μακεδονίας, με αφορμή το επιστημονικό συνέδριο, με θέμα: «Θεσσαλονίκη, πρωτεύουσα των προσφύγων», είπε:


  • «Σε μια από αυτές τις αφίξεις, περί τους 1.300 από αυτούς τους πρώτους πρόσφυγες έφτασαν στην ακτή με ότι φορούσαν, καθώς με άλλο πλοίο θα έφτανε ότι είχε διασωθεί από το βιός τους. Τα φθαρμένα και σκισμένα ρούχα τους παραδόθηκαν στη φωτιά, μόλις πέρασαν από τα απολυμαντήρια και αναγκάστηκαν να μείνουν τέσσερις μήνες στον καταυλισμό της Καλαμαριάς, σχεδόν γυμνοί, τυλιγμένοι με ένα σεντόνι, περιμένοντας το πλοίο με τα πράγματα τους. Πολλοί από αυτούς δεν άντεξαν. Κατά κάποιο τρόπο, αυτό το επιστημονικό συνέδριο είναι παράλληλα και ένα μνημόσυνο για αυτούς τους πρόσφυγες»

Θεοδόσης Μπακογλίδης, δήμαρχος Καλαμαριάς , σε επιστημονικό συνέδριο, με θέμα: «Θεσσαλονίκη, πρωτεύουσα των προσφύγων»,


  • «Η Καλαμαριά δεν υπήρχε τότε, οι πρόσφυγες τη δημιούργησαν και η Θεσσαλονίκη εξ αιτίας αυτής της προσφυγικής ροής απέκτησε το προσωνύμιο που της αποδίδει ο Ιωάννου, στα γραπτά του, ως «η πόλη των προσφύγων»»

Μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν αυτήν την εμπειρία:
  • “…Μας βάλαν’ στη σειρά τα μικρά και τις γριές, και μας κουρεύανε. Έκλαιγα, φώναζα: ψάξε με, δες με, δεν έχω ψείρες! Με το ζόρι με κούρεψαν, Σα κολοκύθι με κάνανε. Πολύ καιρό μετά ντρεπόμουνα να βγω στην αγορά να ψουνίσω”.
(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας)

 Στο Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού έχουν καταχωρηθεί διηγήσεις των πρώτων προσφύγων που έφτασαν στην περιοχή:
  • “...Από τον δρόμο την οδό Κομνηνών και προς την παραλία κάτω είχαν εγκαταστήσει σκηνές. Γύρω-γύρω αυτή η έκτασις των θαλάμων και των σκηνών ήταν περιφραγμένη με ισχυρό συρματόπλεγμα και υπήρχαν και έξοδοι, στις οποίες υπήρχαν φυλάκια του στρατού να φυλάξουν, ούτως ώστε οι πρόσφυγες να μην μπουν στη Θεσσαλονίκη διότι εδώ παρετηρήθη τύφος και ήταν κίνδυνος να μολυνθεί και η υπόλοιπη Θεσσαλονίκη”.

(Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Σίμου Λιανίδη. Ήρθε το 1920 από το Βατούμ).
  • “…Στο δρόμο κοντέψαμε να πνιγούμε. Ήταν μικρό το πλοιάριο κι είχε πολύ κόσμο μέσα. Μας γυρνούσε μία από εδώ και μία από εκεί. Προσευχές, πράγματα.
         Μας έφεραν εδώ και είχε μια λιακάδα εκείνη τη μέρα. Ανασάναμε. 
         Αφού κατέβαινε ο κόσμος και φιλούσε το χώμα”.

(Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Παναγιώτη Ευθυμιάδη, Τραπεζούντα 1917, Καλαμαριά 1923).
  • “…Ερχόμαστε εδώ που είναι η πλαζ, απέναντι μάς έβγαλε το πλοίο.
  Ήταν μια ξύλινη σκάλα, ανεβαίναμε , να ʼρθουμε προς τα εδώ.
  Εκεί ήταν κάτι απολυμαντήρια και παίρναν τον κόσμο για   απολύμανση  και τους κόβαν τα μαλλιά, γυναίκες και άνδρες. 
   Τι να κάνει ο μπαμπάς μου! Κάτι λεφτουδάκια που είχε τάισε εκεί έναν και      του λέει: “Βάστα αυτά και μη μας κάνετε κλίβανο ούτε να μας κόψετε τα          μαλλιά”.
          Ήταν οι αδελφές μου με μεγάλα μαλλιά.
          Τα πήραν τα χρήματα, μας άφησαν…
(Σίμος Λιανίδης, ήρθε το 1920 στην Καλαμαριά από το Βατούμ).
                                                                                    
                                                                                          Επιμέλεια: Κατικαρίδου Ιωάννα 

1 σχόλιο: